تاریخ ماربین یا مهرین و مهربین، سده و خمینی شهر فعلی به عارضه طبیعی معروف به کوه آتشگاه و تاسیس بنای روی آن و تغییر و تحولات بعدی در این محدوده مرتبط است. اسامی آبادیهای ماربین در منابع مختلف قدیم و جدید با اندکی تفاوت آورده شده است. با گذشت زمان مجموعه این آبادیها بلوک هفتم اصفهان و سپس دهستان و از سال 1326 بخش ماربین به مرکزیت سده خوانده میشدند. در سال 1337 سده به همایونشهر تغییر نام داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بخش ماربین تبدیل به فرمانداری و نام خمینی شهر برای آن برگزیده شد. اما چند سال بعد تعدادی از 58 آبادی ماربین به اصفهان الحاق شد و تعداد دیگری در شهرستان خمینی شهر ماندند. هسته اولیه شهر خمینی شهر را سه روستای نزدیک به هم فروشان، خوزان و ورنوسفادران تشکیل میدهند که در زمانی به همین علت سده نامیده میشدند. اکنون شهرستان خمینی شهر، مرکز آن خمینی شهر و سه شهر درچه، کوشک و اصغرآباد از توابع آن هستند. خمینی شهر مرکز شهرستان خمینی شهر، در باختر اصفهان، از شمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق به شهرستان اصفهان، از جنوب به شهرستان فلاورجان، و از غرب به شهرستان نجف آباد محدود میباشد. از باختر به اصغرآباد، از خاور به تپه آتشگاه محدود گردیده است. در شمال شهر ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر، قرار دارد. شاخه‌هایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال به اراضی آن آب رسانی میکند. جمعیت آن طبق سرشماری سال 1395 حدود 320 هزار نفر و همچنان دومین شهر متراکم و یکی از پر جمعیت ترین شهرهای استان اصفهان است.
مراکز علمی
این شهر از نظر موقعیت علمی قابل توجه بوده و مراکز متعدد دانشگاهی در آن فعال هستند. دانشگاه آزاد اسلامی ، دانشگاه صنعتی اصفهان، راغب اصفهانی، فیض الاسلام، پالایش، جهاد دانشگاهی، پیام نور از دانشگاههای این شهر بوده و به علاوه شهرک علمی و تحقیقاتی استان اصفهان، اولین پارک رشد علم و فناوری یونسکو در خاورمیانه و مجموعه صنایع دانش‌بنیان حضرت امام حسین (ع) در این شهر فعال است.
مراکز مذهبی
این شهرستان حدود 200 مسجد، یازده امامزاده، 7 حوزه علمیه خواهران و چند حوزه علمیه برادران دارد. 185 سازمان مردم نهاد و موسسه خیریه فعال و نیمه فعال با خیران سرشناس محلی و کشوری دارد. گفته میشود بیش از 350 هیئت مذهبی در آن فعال هستند.
اطلاعات جامع در خصوص منطقه از سایت دانشنام خمینی شهر به نشانی http://daneshnam.ir/ و از کتاب های خانه تاریخ و فرهنگ خمینی شهر در دسترس است. عناوین این کتاب ها عبارتند از:
1-راهنمای گردشگری و سفر به خمینی شهر: معرفی پیشینه، جاذبهها، مشاهیر، بناهای تاریخی و مشاغل خمینی شهر.
2-هزار سال خمینی شهر: رخدادهایی از هزار سال تاریخ منطقه از ماربین به خمینی شهر.
3-چهل پسینه: چهل روایت و ناداستان از پیشینه منطقه.
4-راویان ماربین جلد1: 23 گفتگو با مطلعین و شاهدان از تاریخ شفاهی منطقه
5-نامها و نشانه ها: پژوهشی در ریشه نامها و پیشینه آبادیهای ماربین و مناطق و محلات و شهرهای شهرستان خمینی شهر.
6- راویان ماربین جلد2: 28 گفتگو در مشاغل، فرهنگ و تحولات سده از دهستان ماربین تا تشکیل بخش در سال 1326.
7- راویان ماربین جلد 3، پژوهشی در تحولات سده از تشکیل بخش تا تغییر نام به همایونشهر (1338-1326).
